ΚΩΣ, ΚΑΛΥΜΝΟΣ ΚΑΙ ΝΙΣΥΡΟΣ

 

ΚΩΣ

Με όλο αυτό το ψυχολογικό βάρος από τα του χωριού, που σου έγραψα εδώ: http://suspect-enjoys-the-silence.blogspot.com/2011/09/blog-post.html, η πρόσκληση από τον φίλο μου, ήρθε ως μάννα εξ ουρανού. Δεν είχα ξαναπάει, οπότε δεν αρνήθηκα και την πρόσκληση.

Η Κως είναι ένα περίεργο νησί. Αν θέλεις να τη δεις με θετικό τρόπο, σου δίνει πολλές αφορμές. Αν θέλεις να τη δεις με αρνητικό τρόπο είναι εξίσου εύκολο. Το σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται για ένα μαγευτικό νησί που θα σε συγκλονίσει τόσο ώστε να ξαναπας. Για μια φορά είναι καλά.

Η καλή διαμονή στο νησί, απαιτεί να εχεις βίσμα. Ημουν τυχερός. Ας είναι καλά ο Νεκτάριος Καμπουράκης στον οποιο θα χρωστάω αιώνια ευγνωμοσύνη.

Συνάδελφος, ραδιοφωνικός παραγωγός  στο musicheaven.gr, γνωριστήκαμε μια φορά σε μια συνάντηση παραγωγών του σταθμού στην Αθήνα, ζήτημα αν μετά μιλήσαμε 4 φορές στο τηλέωνο και να ναι καλά ο άνθρωπος μου φέρθηκε ως στενός συγγενής μου. Με εξυπηρέτησε πολλαπλά, με ξενάγησε αγόγγυστα και χάρη σε αυτόν έκανα τις διακοπές που τόσο είχα ανάγκη.

Στην Κω, οι Ελληνες δυστυχώς, δεν θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενοι. «Φυσικά και θα προσέξουμε τον Αγγλο που έρχεται από τον Μαϊο και φεύγει τον Οκτώβριο. Ο Ελληνας έρχεται 5 μέρες και αν» μου λεγε μια κυρία.

Οπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει. Ενας ευλογημένος τόπος που κατοικείται δυστυχώς από Ελληνες. Σκεπτόμουν πως αν στη χώρα μας υπήρχαν Γερμανοί, η Ελλάδα θα ηταν υπερδύναμη.

Αφου αποβιβάστηκα στο στενάχωρο, ασφυκτικά γεμάτο παλαιολιθικού τύπου αεροδρόμιο ( θα μπορούσαν να το επεκτείνουν ) αυτό που με πρωτοεντυπωσίασε ηταν τα ξενοδοχεία μεγαθήρια που ηταν φυτεμένα από δω και από κει. Τεράστια κτίρια και να σκεφτείς ότι η Κως εχει περι τους 35.000 κατοίκους και διαθέτει …130.000 κλίνες!

Το δεύτερο στοιχείο που μου άρεσε ηταν το καταπληκτικό οδικό της δίκτυο. Ευθείες, φαρδείς δρόμοι, ευδιάκριτες πινακίδες. Εύκολα σε παρασύρει το γκάζι και για πότε πιάνεις τα 150 χλμ, ούτε καν το καταλαβαίνεις. Αστυνομία δεν υπάρχει, οπότε κάνεις άνετα τον Σουμάχερ αλλά χρειάζεται προσοχή: Αφενός οι Αγγλοι, συνηθισμένοι να οδηγούν από τα δεξιά εύκολα μπερδεύονται, αφετέρου βγαίνουν παγανιά οι γουρούνες.

Απορώ γιατί έδωσαν αδεια κυκλοφορίας σε τόσο πολυσύχναστους τουριστικούς προορισμούς σε αυτά τα κατασκευάσματα που τα είχαν στο ΣταρΤρεκ.

Η γουρούνα εκτος του ότι καταλαμβάνει το μισό ρεύμα κυκλοφορίας, οσοι την οδηγούν δεν είναι εξοικειωμένοι. Οπότε ή πάει σαν κότα και αναγκάζεσαι να πας με 30 χλμ  ή ο οδηγός δεν ξέρει να στρίψει και ντελαπάρει εύκολα. Ασε δε, όποτε στρίβει, μην περιμένεις κάποιος να ανάψει φλας. Το χει για διακοσμητικό. Στρίβει το τιμόνι και ο Θεος βοηθός.

Η πρώτη γεύση της φιλοξενίας της Κω ( το «λου» βάλτο μόνος σου) ηταν στο ξενοδοχείο που με πήγε ο Νεκτάριος, τον «Ευριπίδη», 3 χλμ εξω από τα Καρδάμενα. Συμπαθητικό συγκρότημα, με μια μεγάλη πισίνα, πλούσιο κήπο και 5-6 κτίρια με μερικά δωμάτια το καθένα, κάτι σαν μπάνγκαλοουζ. 40 ευρώ το βράδι αλλά η πρώτη έκπληξη ηταν όταν μου είπε ο ξενοδόχος πως το air condition χρεώνεται! Η δεύτερη ηταν πως την άλλη μέρα θα μου άλλαζε δωμάτιο. Η τρίτη έκπληξη ηταν ότι το δωμάτιο ηταν τρώγλη. Πήγα να κάνω μπανιο και η μπαταρία έβγαζε νερό με το ρυθμό που πέφτει το κολλύριο στα μάτια. Μου αρέσει όταν οι εκπλήξεις συνεχίζονται. Την επόμενη μου άλλαξε δωμάτιο σε ένα καλύτερο ευτυχώς και τη μεθεπόμενη με πήγε σε ένα άλλο ξενοδοχείο, το KALIMERA MARE για να επιστρέψω σε 2 μέρες και μετά εντάξει δεν θα είχαμε άλλη μετακόμιση. Στο δεύτερο ενώ στην αρχή μου άρεσε ο πυκνός και πλούσιος κήπος, είχε έναν τεράστιο χώρο για πισίνα μόνο που δεν είχε νερο και ηταν ουσιαστικά μια μπλε γούρνα. Αύγουστο μήνα.. Όταν ζήτησα από τη ρεσεψιονιστ έναν καφέ μου είπε σε σπαστά ελληνικά ότι δεν μπορούσε εκείνη τη στιγμή. Πήγα στο δωμάτιο, υποφερτό,  αλλά ο φύλακας άγγελος Νεκτάριος, με βούτηξε και με πήγε στο Sea Breeze στο Μαστιχάρι, και έμεινα εκει μέχρι τέλους.

Ηθελα, μια και ημουν κοντα, να παω στη Νίσυρο και στην Κάλυμνο. Αν ακολουθούσα το τουρ του Evripides, και με τις συνεχείς μετακομίσεις, θα έχανα 4 μέρες αφου τα πρωινα θα έπρεπε να είμαι stand by για μετακόμιση!  Ο τσιγγάνος με τη βαλίτσα. Αλλά είπαμε, στα παπάρια τους ο Ελληνας. Στην Κω δουλεύουν με Αγγλους, Γερμανούς, Ιταλούς, Ρώσους και Εβραίους. Για αυτούς νοιάζονται και στα μεγάλα ευρωπαϊκά ταξιδιωτικά πρακτορεία υποκλίνονται όπως ο Χατζηαβάτης στον Πολυχρονεμένο Πασά.

Στο Sea Breeze, μου έκαναν την παρατήρηση γιατί κάπνιζα μετά από …3 μέρες! Αν κυρία μου, το δωμάτιό σου είναι αντικαπνιστικό να το λες από την αρχή!

Μετά ήθελαν να μου χρεώσουν πρωινό, 5 ευρω ημερησίως, αυτά με τις μαρμελάδες στα πλαστικά και τα πλαστικά βουτυράκια. Μου το παρουσίασαν μάλιστα ως μέγιστη πολυτέλεια και απόρησαν γιατί το αρνήθηκα. Συγγνώμη αλλά έχουμε μείνει και σε Grecotel και μερικά 5αστερα ακόμα και όταν λέμε πρωινό, εννούμε πρωινό. Πάντως επειδη στο σπίτι μου, δεν τρώω το πρωι, δεν με ενδιαφέρει, ούτε με πιάνει λιγουριάση όπως μερικούς φίλους μου γιατρούς που όταν πάνε ταξίδια, γεμίζουν το δίσκο λες και θα ξανακάνουν να φάνε μετά από 10 μέρες. Καφε θέλω. Τίποτα άλλο.

Ειρήσθω εν παρόδω θα πρέπει να συγγράψω ένα πόνημα για τα φτωχοξενοδοχεία. Όταν χρεώνεις ένα δωμάτιο με 40 ευρώ, ξέρω ότι δεν μπορώ να εχω τρελές απαιτήσεις. Ξέρω επίσης ότι με ελάχιστο κόστος μπορείς να εχεις έναν αξιοπρεπή χώρο σεβόμενος την επιχειρήσή σου και τους πελάτες σου.

Μπορείς να βάλεις μερικές κρεμάστρες στο δωμάτιο. 3 ευρώ κοστίζουν. Έρχεσαι απέξω και θέλεις να βγάλεις τη μπλούζα σου. Ας πρόσεχες. Δεν έχεις που να την ακουμπήσεις και την πετάς στο κρεβάτι. Το ιδιο και στο μπάνιο. Θέλεις να κάνεις ένα ντουζ. Βγάζεις τα ρούχα σου και …τα κοιτάς!

Μπορείς επίσης να εχεις ένα πολύμπριζο. Εμαθα πια και παίρνω δικό μου, αλλά στην εποχή που ο καθένας μας εχει τουλάχιστον 4 ηλεκτρονικές συσκευες μαζί του, ( κινητά, υπολογιστής, ψηφιακή, ) είναι αστείο σε ενα δωμάτιο να υπάρχει μόνο μια μπρίζα. Στο μπάνιο δε, δεν βλάπτει να υπάρχει ένα χαλάκι για να μπορείς να μαζέψεις τα νερά. Κάνεις μπάνιο και μετα πλατσουρίζεις.

Μπαίνεις στο δωμάτιο του ξενοδοχείου και βλέπεις τοίχους νοσοκομείου. Δώσε ρε κακομοίρη 40 ευρώ για κάθε δωμάτιο και πάρε 4 καδράκια, τι θα πάθεις; Διακόσμηση μηδέν. Δεν χρειάζεται να μου εχεις Πικάσο και Καντίνσκι, κάτι εστω υποτυπώδες.

Μετά, είναι τελείως άβολα. Ή θα σου έχουν ένα τραπεζάκι με 18 πόντους πλάτος για να χωράει ισα ισα το τασάκι με τα τσιγάρα,  ή μια καρέκλα ή καμία, και ο χώρος γήπεδο. Αλλα έχουν καλάθι σκουπιδιών, άλλα δεν εχουν, σε άλλα αλλάζουν τις πετσέτες κάθε 2 μέρες και σε άλλα μια φορά την εβδομάδα.

Αλλα έχουν τηλεόραση, άλλα δεν έχουν και οσα διαθέτουν είναι σχεδόν πάντα ασυντόνιστη και για να βρεις κανάλια θα πρέπει να κάνεις 10 λεπτά ζάπινγκ. Θα μου πεις, στις διακοπές πας για να δεις τηλεόραση; Όχι, αλλά θέλεις να δεις μια είδηση, έναν αγώνα, ένα εργο, ή εστω να παίζει κάτι. Ας υπαρχει. Δεν είναι κακό. Άλλο θέμα, το ιντερνετ. Είναι δυνατόν το 2011 να μην είναι στο δίκτυο τα δωμάτια; Θα πρέπει να πηγαίνεις είτε στο μπαρ είτε σε …άλλο ξενοδοχείο!

Το να εχεις μια διαρύθμιση της προκοπής, σωστή εκμετάλλευση χώρου και λίγες μικρές διευκολύνσεις δεν χρειάζονται ουτε δεκα δις δολλάρια, ούτε να είσαι ο Σπύρος Σούλης. Λίγη ευστροφία και αισθητική.

Μετα κόπων και βασάνων, λύσαμε  το πρόβλημα της διαμονής οπότε πεδίον δόξης λαμπρόν ανοίγεται για να γνωρίσουμε το νησί…

Αν είσαι από αυτούς που ψάχνουν καλντερίμια, σοκάκια, γραφικά μέρη, αρχιτεκτονική και πολιτισμό, στην Κω, ξέχνα το. Μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι η Κως είναι το μοναδικό νησί από οσα έχω πάει, που δεν έχει ιχνος θρησκευτικού συναισθήματος. Ούτε ένα μοναστήρι και οι εκκλησίες ελάχιστες. Ο μόνος θεος τους είναι το χρήμα.

Σπίτια τσιμέντα, ξενοδοχεία τέρατα, τουριστική βιομηχανία κακουστιάς, άναρχα δομημένη, μέτριες παραλίες αλλά και μέρη που αξίζει τον κόπο να δεις αρκει να εχεις ξεναγό. Μου έκανε εντύπωση ότι στα μπαρ-καφε-ταβερνες τους δεν είχαν κάρτες! Να  μπορείς να συστήσεις σε κάποιον φίλο σου που να πάει ή καλή ωρα, τώρα που θέλω να γράψω, δεν είχαν! Φοβερος επαγγελματισμός. Αλλά δεν τις χρειάζονται. Αφου παίζουν με τους ξένους, δεν τις εχουν ανάγκη.

Το Μαστιχάρι είναι το πιο συμπαθητικό παραθαλάσσιο χωριό του νησιού. Δεν εχει κάποιο ιδιαίτερο αξιοθέατο αλλά σε κερδίζει αμέσως. Χαμηλή δόμηση, τεράστια παραλία, θέα στο ηλιοβασίλεμα, άνετο πάρκινγκ, μικρό χωριό με τα στενάκια του πεζοδρομημένα, ήσυχο. Ουσιαστικά εχει ένα κεντρικό δρόμο που περνούν αυτοκίνητα, διασχίζει το Μαστιχάρι και σε βγάζει στο λιμανάκι για να πας στην Κάλυμνο και στο υπόλοιπο μικρό χωριό κυκλοφορείς πεζός. Αριστερα του δρόμου είναι η καλή του πλευρά. Παραλία με τσιμεντένιο διάδρομο παρακαλώ, άφθονες ξαπλώστρες, δέντρα που κανουν σκια, πεζόδρομο με ταβέρνες, χωρίς το πολύβουο του γκρικ τούριστ, είναι ήσυχα. Δεξιά, το λιμάνι είναι άσχημο, το πάρκινγκ στο λιμάνι ακόμα πιο άσχημο και ενώ  θα μπορούσαν να διαμορφώσουν και αυτή την πλευρά να κάνεις βόλτες, είναι ψιλοπαρατημένο, με κάτι πέτρες, τσιμέντα και κάδους σκουπιδιών. Μικρό το κακό γιατί από κει δεν πάει κανένας.

Σκέψου ότι το σχήμα του νησιού είναι σαν ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο και στη μια μικρή πλευρά έχει ένα ημισφαίριο. Αν το δεις ποιητικά, η Κως είναι σαν ένα …αρνάκι χωρίς πόδια! Σε κάποια μέρη εχει βλάστηση, σε άλλα είναι ερημος. Το Μαστιχάρι είναι ακριβώς στο κέντρο, όχι του νησιού αλλά της μεγάλης πλευράς του τετραγώνου. Σου προτείνω να μείνεις εκει γιατί μπορείς να διακτινίζεσαι εύκολα, είναι πολύ κοντα στο αεροδρόμιο, μπορείς να πεταχτείς μια βόλτα στην Κάλυμνο, εχεις εύκολη πρόσβαση στην ωραία παραλία για μια βουτιά στα γρήγορα αν δεν εχεις κέφι για περιήγηση, βλέπεις το ηλιοβασίλεμα, είναι ήσυχο μέρος – από νυχτερινή ζωή μην περιμένεις πολλά, έναμισυ μπαράκι διαθέτει – και εχει καλό, πολύ καλό φαγητό.

Ο φίλος μου ο Νεκτάριος με πήγε μαζί με τη σύζυγο του στην ταβέρνα «ο Περικλής». Γνώρισα τον τρελό τον Γιάννη, ένα φοβερό σερβιτόρο που με τις θανατηφόρες ατάκες του ξεκαρδιστήκαμε από τα γέλια! Μας κέρασε ρακόμελα, φρούτα, γλυκό, άρχοντας!

Τις επόμενες μέρες μια και μου άρεσε, μετά τις βόλτες μου και τις περιηγήσεις μου, πήγαινα μόνος μου. Είθισται εξ’όσων γνωρίζω στο τέλος, να προσφέρει το μαγαζί κάτι. Τη δεύτερη μέρα τίποτα. Την τρίτη επίσης. Την τέταρτη δεν άντεξα: Ρε αδερφέ, λέω στον Γιαννη, στο νησί εχει 1000 ταβέρνες. Όταν κάποιος επιλέγει εσενα, 4 συνεχόμενες μέρες, ούτε ένα ρακόμελο; Μου έκανε φοβερή εντύπωση. Ελληνας, να πηγαίνω συνέχεια και αυτοί να είναι στον κόσμο τους; Δεν ξέρω αν το κάνουν αυτό γενικά στην Κω, αλλά στα μέρη μου πάντως δεν υπάρχει περίπτωση ούτε μισή φορά! Τον έφερα στο φιλότιμο – κάτσε να σου φέρω -  όχι τώρα επειδή σου το είπα, αστο για αύριο - και τις επόμενες δυο μέρες, ένα ρακομελάκι για τη χώνεψη το είχα! Σημαντικό; Όχι. Δείγμα φιλοξενίας; Οου γιες…

Παλιότερα ουτε καν θα το έθιγα, ισως και να μην το σκεφτόμουν. Με τα χρόνια, όταν κάτι δεν μου κάθεται καλά, το εκφράζω. 

Πάντως ο «Περικλής» εχει καλό φαγήτο και καθαρίζεις με 20 ευρώ το κεφάλι. Μια άλλη ταβέρνα που δοκίμασα χάρη στο φίλο μου το Νεκτάριο, ηταν ο «Μαύρος». Σκάσαμε στο φαγητό και φθηνά. Ο Περικλής για το ψάρι και ο Μαύρος για το κρεας.

Πήγα να πιω μια μπύρα και στο old blue eyes bar μια και ηταν κοντά στο ξενοδοχείο. Το εχει μια κυρία ανω των 40 από την Αυστρία και ο μόνος πελάτης εκείνη την ωρα ηταν ενας Αγγλος συνταξιούχος που έμενε πια μόνιμα στην Κω. Μου πρότειναν να δοκιμάσω μια straight form England, μπύρα – νερό τελείως – αλλά βρήκα την ευκαιρία να τους ρωτήσω πως έβλεπαν από τη δική τους σκοπιά την κατάσταση στην Ελλάδα. Ο Αγγλος έκανε ότι περίμενα. Διπλωματία. Αγαπώ Ελλάδα, τι ωραία που είναι εδώ, μακάρι οι πολιτικοί να πάρουν τις σωστές αποφάσεις, κάτι τέτοια ευχολόγια. Η Αυστριακή μου έστειλε τη …σφολιάτα κατάμουτρα!

Εμεις στην Αυστρία πληρώνουμε υψηλούς φόρους και δεν αντέχουμε να χρηματοδοτούμε την Ελλάδα επειδή εσεις δεν είστε σε θέση να κάνετε καλή διαχείριση, μου είπε αυστηρά! Σας πληρώνουμε εδώ και τόσα χρόνια, κάποια στιγμή πρέπει να πληρώσετε και εσεις. Της αντέτεινα ότι «ναι αλλά και εσεις που τα δίνατε, τα ελέγξατε ποτέ;»

  

Φεύγοντας από το Μαστιχάρι θα βρεις στο δρόμο σου την Αντιμάχεια.  Ένα περίεργο επίπεδο χωριό, μάλλον κυκλικό που εξαπλώνεται διαρκώς, για να το περπατήσεις χρειάζεσαι τουλάχιστον μια ωρα. Επίπεδο, τσιμεντόσπιτα, τίποτα που θα σου μείνει αξέχαστο. Το μόνο που μπορείς να ρίξεις μια ματιά, σε μεγάλα τουριστικά σεκλέτια, είναι το παραδοσιακό σπίτι, πιστό αντίγραφο ενός Αντιμαχείτικου σπιτιού στις αρχες του 20^ου αιώνα,  στην κεντρική πλατεία. Μια μικρή πέτρινη μονοκατοικία, φροντισμένη με γλάστρες απέξω και μέσα, σε 3 δωμάτια μπορείς να δεις παραδοσιακά σκεύη, παλιές φωτογραφίες, μουσικά όργανα, κρεβατοκάμαρα, σαλόνι και πολλά διακοσμητικά. Ηταν εκει ως υπεύθυνες, δυο όμορφες κοπέλες ( μου φάνηκαν πολλές για τόσο μικρό χώρο ) αλλά δυστυχώς ήταν και μια τρίτη δακρυσμένη, μάλλον για ένα γκόμενο θα έλεγαν – από δυο φράσεις που έπιασα – και είχαν στραμμένη την προσοχή τους στη φίλη τους και έτσι δεν κατάφερα να τις αποσπάσω. Μια ερώτηση πήγα να κάνω και με τρόπο που με κοίταξαν αισθάνθηκα τύψεις. Αξίζει πάντως να φας στο Adagio, το καφέ με τον ανεμόμυλο, κλαμπ σαντουιτς. Τύφλα να χουν τα goodys.

Φεύγοντας από το χωριό, όχι πολύ μακριά, ο Νεκτάριος με πήγε από ένα χωματόδρομο και στη μέση του πουθενά, εμφανίστηκε μπροστά μου το κάστρο της Αντιμάχειας.

Στην αρχή μου άρεσε. Ωραιο φωτογραφικό θέμα και κατάλληλο σκηνικό για ταινία θρίλερ. Ερημιά και στη μέση ένα μεγάλο κάστρο. Τι κρίμα που είναι παρατημένο. Κάπου έβαλαν μια μικρή εξέδρα, κάτι καρεκλάκια σε μια γωνιά, για εκδηλώσεις ( μιλάμε για το 1/80 του κάστρου, το περπατάς σε μονοπάτι αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του εχει πεταμένες πέτρες, ξερόχορτα, παρατημένο στη μοίρα του. Υπάρχει και ένα ξωκλήσι με αγιογραφίες βυζαντινής εποχής – ότι σώθηκε - και επειδή εχει θεα μέχρι την άλλη άκρη του νησιού μπορείς να δεις – όχι μέχρι τέλους – το ηλιοβασίλεμα. Κρίμα γιατί στο κάστρο αυτό θα μπορούσαν να γίνονται εκδηλώσεις και να ηταν ένα κέντρο πολιτισμού από μόνο του. Θα μπορούσαν να είχαν κάνει – τόσα λεφτά εχουν – μια αναστήλωση στις πολεμίστρες και μια εσωτερική διαμόρφωση να το αναδείξουν.

Όταν θα πας, προσοχή στον χωματόδρομο γιατί υπάρχουν πολλές κατσίκες εκει γύρω και δεν το χουν σε τίποτα οι τράγοι να ακονίσουν τα κέρατα τους στο αυτοκίνητό σου.

Αυτοκίνητο προμηθεύτηκα από το Kastri Holidays. Μου άρεσε το γεγονός ότι πριν το πάρω το έπλυναν μπροστά μου, αλλά με ενόχλησε, όταν συννενοήθηκαμε για την παράδοση και ο τύπος μου είπε «φίλε, να τακτοποιήσουμε και τη βενζίνη ε;». Μετάνοιωσα τόσο πολύ, μια και ηταν φίλος του Νεκτάριου, που ενώ το ντεπόζιτο το είχα γεμάτο περισσότερο από οσο το είχα παράλαβει, αν εκείνη τη στιγμή έβλεπα ένα λάστιχο μπροστά μου, θα άδειαζα τη βενζίνη στο δρόμο! Αυτά λες και στον Αγγλο ρε Καραμήτρο;

Ο Κέφαλος είναι το σημείο με το αρνάκι που σου έλεγα πριν. Τίποτα το συγκλονιστικό σαν χωριό, τσιμέντο δηλαδή, αλλά ο κόλπος 17 χιλιομέτρων με συνεχόμενες παραλίες, όρεξη να εχεις να γυρνάς! Στο Καμάρι που πήγα, στην ακρη της παραλίας βρίσκονται απομεινάρια από αρχαίο ελληνικό ναο και ένα νησάκι ακριβώς απέναντι με ένα ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, και κάνουν το τοπίο συμπαθητικό και αναφέρομαι στο κομμάτι, θάλασσα αμμουδιά. Στο κομμάτι αμμουδιά και μέσα, υπάρχει μεν άπλα, άνεση αλλα και μια καντίνα – παράγκα και στο δρόμο υπερυψωμένα, βρίσκεται μια σειρά από μέτριας αισθητικής καφετέριες. Σε αυτή που πήγαμε εμεις, μας έφεραν τον καφέ μετά από μισή ωρα, υπάρχουν επίσης ταβέρνες και μερικά κτίρια που είναι στα μπετά, πολύ όμορφα τι να σου πω.

Είναι παράδοξο αυτό με την Κω. Νησί είναι, θάλασσα εχει, αλλά καμία παραλία δεν σου μένει αξέχαστη. Οργανωμένες μεν, δεν σε κυνηγάνε για να τους πληρώσεις την ξαπλώστρα αλλά τίποτα το ξεχωριστό.

Γνώριζα για μια πηγή στο Πυλί που βγάζει λέει νερό εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ο Νεκτάριος δεν με πήγε από τον κεντρικό δρόμο αλλά από το βουνό και το μόνο που άξιζε ηταν να βγάλω πανοραμικές φωτογραφίες με θεα σχεδόν το μισό νησί. Περάσαμε μέσα από το χωριό Πλατάνι που ζουν Τούρκοι και δεν σου κρύβω ότι ένοιωσα ένα σφίξιμο όταν είδα την πινακίδα «Ο Αλης Ασκληπιός -  Τούρκικη παραδοσιακή κουζίνα» και την “SERIF – Turkish Cuisine”. Στο Πυλί, η περίφημη πηγή είναι το απόλυτο τίποτα και τσάμπα η βόλτα. Μην πας. Δεν χάνεις τίποτα.

Το Τιγκάκι είναι η κοσμοπολίτικη, original greek tourist, παραλία του νησιού.  Ξαπλώστρα, αμμουδιά, δεντράκια με ισκιο, αθλητικές δραστηριότητες, συνωστισμός, δρόμος, αυτοκίνητα, ταβερνοκαφετέριες, μαγαζιά με σουβενίρ και ένα συντριβάνι.

Ένα σημείο που πρέπει να πας είναι το δάσος της Πλάκας. Ένα δάσος κυριολεκτικά με πανύψηλα δέντρα, γεφυράκια, μικρές λίμνες, παγώνια, χελώνες, γάτες, ξύλινα παγκάκια να κάτσεις, και άπλετος χώρος να περπατήσεις. Ερχονταν οι ξένοι και ταϊζαν τα παγώνια και τις γάτες και ξαφνικά ξεχνάς ότι είσαι σε νησί και νομίζεις ότι είσαι σε πάρκο μεγαλούπολης!

Ένα άλλο μέρος που πρέπει να πας είναι οι Θέρμες.  Καθώς κατεβαίνει ο στενός  χωματόδρομος στην παραλία, οπότε καλύτερα να περπατήσεις λίγο και να μην πας με το αυτοκίνητο προς τα κάτω, βρίσκεσαι σε ένα περίεργο τοπίο. Μια φέτα μαύρης αμμουδιάς χωρίζει τη θάλασσα, από τεράστιους βράχους! Θεωρητικά συμβαίνουν πολλές κατολισθήσεις και πας υπ’ ευθύνη σου, πρακτικά η αγριότητα του τοπίου σε μαγνητίζει και ελπίζεις να μη φας καμιά πέτρα στο κεφάλι. Οι βράχοι κάτασπροι, κάνουν μικρές σπηλιές βάθους 1-2 μέτρων και οι τυχεροί έστρωναν την πετσέτα τους  και έριχναν ύπνο τρικούβερτο υπο σκιαν και χωρίς να κινδυνεύουν. Οι υπόλοιποι κοντά στη θάλασσα. Κάπου, πάνω στην παραλία υπάρχει μια κοιλότητα με διάμετρο περι τα 10 μέτρα και γύρω γύρω πέτρες και βγαίνει νερό μέσα από τη γή. Ιαματικό, καυτό,  και πολλοί απολάμβαναν το τζακούζι της φύσης. Μοναδική παραφωνία ένα κτίριο, σπίτι μάλλον, στα μπετά στη μέση της παραλίας!

Το πρώτο μου βράδι έμεινα 3 χλμ εξω από τα Καρδάμενα. Μέρος με κακή φήμη ότι οι Αγγλοι κάνουν οργια, εφάμιλλο με τα Μαλλια, το Φαληράκι, τη Νότια Κέρκυρα και τον Λαγανά της Ζακύνθου.  Φήμη.

Την πρώτη μέρα περπατησα από το σημείο που έμενα, πολύ κοντά στο τεράστιο ξενοδοχειακό συγκρότητα μου Μήτση που απαριθμεί ….6.000 κλίνες και κοντά στο βουνό που εχουν υψώσει ανεμογεννήτριες για να παράγουν ρεύμα μέχρι τα Καρδάμενα. 3 χλμ σκέτης απογοήτευσης. Αν είχαμε στην Κω τους Αραβες του Ντουμπαϊ, ολη αυτή η ακτογραμμή των 3 χλμ θα ηταν ένα υπέροχο θέρετρο. Αντίθετα έβλεπες από την πλευρά του δρόμου είτε μεγαθήρια άτακτα χτισμένα, είτε χωράφια κομμένα και ραμμένα, έτοιμα, αναζητώντας αγοραστή, μερικές αγελάδες να βόσκουν,  και στην παραλία, ξεχαρβαλωμένες ξαπλώστρες, τρύπιες ομπρέλες, ρόδες, σκουπίδια, βράχια, ημιτελείς τσιμεντοκατασκεύες μέσα στη θάλασσα,  άδεια καμουφλαρισμένα πυροβολεία και σε δυο σημεία κάτι καντίνες της πυρκαγιάς με μερικές ξαπλώστρες.

Στα Καρδάμενα μάλλον ζήλεψαν τη Σκιάθο. Εχουν στο λιμάνι τον κεντρικό δρόμο γεμάτο με φοίνικες. Φοίνικες στην Ελλάδα; Αντι να εχουν αειθαλλή δέντρα με ισκιο, εχουν τους φοίνικες και την εχουν δει Ακαπούλκο. Τα Καρδάμενα εχουν τον δρόμο του λιμανιού και τον αμέσως επόμενο παράλληλο που είναι από τη μέση και δεξιά εμπορικός και από τη μέση και αριστερά με μπαρ που μοιάζουν όλα μεταξύ τους. Από περιέργεια κατέβηκα δυο βράδια να δω πια τι είναι αυτά τα φοβερά και τα τρομερά οργια των Αγγλων. Τζίφος. Τίποτα το φοβερό. Τα παιδιά έπιναν κάτι παραπάνω και γίνονταν ρημάδια αλλά δεν είδα κάτι το υπερβολικό. Στην Αγγλια πάντως οι γυναίκες θα πρέπει να είναι θυμωμένες. Οσοι Αγγλοι δεν είναι αδερφές, γίνονται κουρέλια από το αλκοολ. Μπύρα με καλαμάκι και σκουπίζω το πλακόστρωτο. Εμ, πως μετά να πλησιάσεις γυναίκα. Και τι να της πεις; Για τις τα ιπτάμενα καλαμπόκια στη θάλασσα; Οπότε, απελπισμένες και αυτές μεθοκοπάνε για να μιλάνε με τα αρσενικά την ίδια γλώσσα. Παρατήρησα πως όπως έχουμε εμεις στη Χασιά τους κράχτες, ετσι χρησιμοποιούν τις Αγγλίδες οι ιδιοκτήτες μπαρ στην Κω. Κάνεις την περατζάδα σου και ξαφνικά βλέπεις ένα κουκλί να σε πλησιάζει, να σε χαιρετάει και να σε καλεί να κάτσεις στο τάδε μπαρ γιατί στις δυο μπύρες εχεις δώρο ένα σφηνάκι ή στις τρεις μπύρες μια τσίχλα. Μη χαίρεσαι. Δεν σε είδε το κορίτσι και έπεσε ξερό, ουτε θα πηδήξεις. Ποσοστά παίρνει και ολοι είναι ευχαριστημένοι. Στήνονται τα λιγούρια μπας και, το μπαρ  βγάζει λεφτά και η γκόμενα χρηματοδοτεί 10 μέρες διακοπών. Ελα που θες και ένσημα τώρα!

Οι Αγγλίδες εχουν ένα χαρακτηριστικό. Οσες είναι ξανθιές και γαλανομάτες σχεδόν δεν τις ξεχωρίζεις, μοιάζουν ολες μεταξύ τους. Οι μελαχροινές Αγγλίδες όμως είναι η κόλαση η ιδια. Εχουν και αυτοί τις επιμειξίες τους καθώς με αυτές που έπιασα λίγο την κουβέντα, η μια είχε ρίζες από το Μεξικό και μια  άλλη από την Ινδια. Το παράπονο τους λέει είναι ότι οι Ελληνες τις βλέπουν μόνο σαν μεθυσμένες και για ερωτικές περιπτύξεις ενώ είναι καλά κορίτσια και δεν κάνουν τέτοια πράγματα. Ναι, δεν δώσατε καθόλου το δικαίωμα, εμεις σας φταίμε.

Από το λιμάνι στα Καρδάμενα θα πάρεις το πλοιο για την Νίσυρο και το υπόλοιπο χωριό είναι άσχημο και δεν αξίζει να το δεις. Περαν μιας νυχτερινής βόλτας να πάρεις μια ιδεα, δεν λέει.

Η Ζια είναι το πιο συμπαθές ορεινό χωριό της Κω. Ότι και να κάνεις μέσα στην ημέρα εκει πρέπει να καταλήξεις το απόγευμα ώστε να πιεις τον καφέ σου και να απολαύσεις το ηλιοβασίλεμα. Υπάρχει παζάρι σε πεζόδρομο ο οποιος συνεχίζεται και σε οδηγεί σε ένα καφέ που εχει ένα παλιό μύλο και χαζεύεις από ψηλά. Η μόνη δυσκολία είναι το παρκάρισμα οποτε κατά τις 19:00-19:15 να είσαι εκει.

Στο Ασκληπιείο, περισσότερο ταξιδεύεις με τη φαντασία σου, παρά βλέπεις κάτι συγκλονιστικό. Φτάνεις σε ένα πυκνόφυτο πάρκο και μετά από ένα αναψυκτήριο βγαίνεις σε ένα ξέφωτο στο οποιο υπάρχουν σε επίπεδα, 3 γήπεδα ποδοσφαίρου που το κάθε ένα ξεχωρίζει από καμια 50αριά σκαλοπάτια. Υπάρχει ενας ναος, αντίγραφο ( ουσταστικά μόνο οι στήλες κορινθιακού ρυθμού ) που εχουν χρηματοδοτήσει Ιταλοί, ερείπια, όπως ενας ναού του Διός του 2^ου αιώνα π.Χ. και ένα τείχος. Από το σχέδιο που σου δειχνει που ηταν τι, καταλαβαίνεις τι γινόταν σε αυτό το τεράστιο συγκρότητα που βοηθούσε ο Ασκληπιός τους συνανθρώπους του. Γύρω γύρω δάσος. Δεν είναι άσχημα, αλλά μην περιμένεις να δεις και κάτι ορθιο, περαν του τείχους που χώριζε το «νοσοκομείο» από το «θρησκευτικό-λατρευτικό» κομμάτι. Το άσχημο ηταν πως από ψηλά, επειδη δεν υπήρχε περίφραξη, πολλοί τουρίστες πήγαιναν ακρη άκρη στον τοίχο και επειδή υπήρχε κίνδυνο να κάνει κάποιος μια βουτιά, μια υπάλληλος φώναζε να μην πλησιάζουν στην άκρη. Καλά έκανε και φώναζε, αλλά αντι να είναι εκει, είχε πιάσει τον ίσκιο στα 100 μέτρα μακριά, είχε και μια απίθανα εκνευριστική σφυρίχτρα και κάθε λίγο και λιγάκι «φρρρ φρρρ go back, φρρρρ do not stand there, φρρρρ go back φρρρρ φρρρρ» Αει παράτα μας τεμπελχανείο, κάτσε εκει να τους το πεις! Γιατί χαλάς την ησυχία του τοπίου και μολύνεις την ιερότητα του χώρου κάνοντας σαν τον διαιτητή ποδοσφαίρου; Πάλι καλά που δεν έδειχνε στους τουρίστες την κίτρινη και την κόκκινη κάρτα!

Στο δρόμο για τις Θέρμες, μετά την πόλη, η περιοχή Παραδίσι-Ψαλίδι είναι σαν να πηγαίνεις στην Εκάλη της Κω. Είναι συγκεντρωμένα εκει όλα τα σουπερ ουαου πεντάστερα ξενοδοχεία, ζαλίζεσαι από τη χλιδή μόνο απ’εξω που τα βλέπεις, αλλά ο δρόμος είναι γεμάτος λακούβες! Καλα ρε, 10 δις δολλάρια βγάζουν κάθε καλοκαίρι δεν μπορούν μόνοι τους να χρηματοδοτήσουν να φτιαχτεί ο δρόμος και πρέπει να δοκιμάζεις κάθε μέτρο και την ελαστικότητα της σπονδυλικής σου στήλης; Στο Ψαλίδι, υπάρχει η Αλική που ξεχειμωνιάζουν οι νερόπαπιες και τα ροζ φλαμίνγκο. Εκει να πας να αράξεις με τον καφέ σου, να κάνεις ένα τσιγάρο αλλά το χειμώνα. Η απόλυτη ησυχία.

Για το τέλος άφησα την Πόλη της Κω που έχει κάποια σημεία που αξίζει να δεις. Τους παραδέχομαι, ότι αν και δεν είναι καλλιτέχνημα, η πολη της Κω, ευνοεί το περπάτημα και στα περισσότερα σημεία της εχει ποδηλατόδρομο! Μια λωρίδα κατεύθυνσης, ποδηλατόδρομο και μετά το πεζοδρόμιο.

Αξίζει σίγουρα να δεις το …μισό κάστρο!

Το μισό λοιπόν είναι πεντακάθαρο το πλακόστρωτο, με γλάστρες, φυτά, παγκάκια, ταξινομημένα τα ευρύματα, και το υπόλοιπο είναι παρατημένο με τα ξερόχορτα να ξεπερνούν τα δυο μέτρα! Πάλι καλά που ενας υποτυπώδης διάδρομος το κάνει προσπελάσιμο. Χάθηκε ο κόσμος να φύτευαν δέντρα, να έβαζαν παγκάκια, να έκαναν έναν ωραίο διάδρομο με πέτρα, να γουστάρεις ρε αδερφέ να το περπατήσεις ολο! Μόνο ότι φαίνεται κοντά στην είσοδο;

Φτάνοντας στην Κω  από την ενδοχώρα, αφου περάσεις από το Ζηπαρι, ένα χωριό που είναι σχεδόν προάστιο της πόλης και νοιώθεις ότι βρίσκεσαι στα Πατήσια, βλέπεις ένα πάρκο, την Casa Romana που εχει και ένα αρχαιο θεατράκι στα ενδότερα ανασκευασμένο από Ιταλους, ποδηλάτες να κόβουν βόλτες και ένα πάρκινγκ. Αφησε εκει το αυτοκίνητο σου γιατί αν δεν ξέρεις και μπλέξεις με τα στενά, θα ζοριστείς. Ότι εχεις να δεις από την πόλη βρίσκεται σε ένα τρίγωνο ( το υπόλοιπο είναι τσιμέντο ) που σε χαλαρούς ρυθμούς, θέλεις περι τις 2 ώρες.

Δίπλα στο πάρκινγκ ξεκινά ο πρωτος αρχαιολογικός χώρος που περιλαμβάνει τα ελληνιστικά, τα ρωμαϊκά λουτρά και το αρχαίο γυμνάσιο. Ως επι το πλείστον είναι ερείπια αλλά με καλή διάθεση το βλέπεις και σαν ένα πάρκο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Ακριβώς από πίσω υπάρχει ο πεζόδρομος που λέγεται «Εξάρχεια» και το πρωι πίνεις καφέ και το βράδι σηκώνουν τα τραπεζοκαθίσματα για να γίνει περατζάδα μετα clubbing. Λίγο πιο πέρα, θα δεις το παλιό τζαμί, ένα ωραίο αλλά κλειστό για το κοινό κτίριο, το χαμάμ, τον πλάτανο του Ιπποκράτη που κουβαλάει στα κλαδια και στις ρίζες του 2.500 χρόνια ιστορίας ( ! ) περνάς από το διοικητήριο, ένα ωραίο ενετικό κτίριο που το έφτιαξαν περι το 1.800 οι Ιταλοί και τώρα πια στεγάζεται η τουριστική αστυνομία, η εισαγγελεία και το επαρχείο.

Μετά θα πας στο κάστρο που σου ανέφερα προηγουμένως και στην ακτογραμμή που δεν ενδείκνυεται για μπανιο καθώς είναι δίπλα στο λιμάνι είναι χτισμένο το ξενοδοχείο gelsomino ιστορικής αξιας. Από κει μπορείς να πάρεις το τρενάκι με τις ρόδες, κάτι σαν το αθηναϊκό sightseeing, για μια άνετη βόλτα στην πολη.

Στην πλατεία Ελευθερίας εχει τον μπρρρ μιναρε, τη δημοτικη αγορά, καφετέριες και το αρχαιολογικό μουσείο.

Όταν μπαίνεις, είναι πολύ ωραίο, καθώς σε μια κεντρική σαλα, εχει ένα μεγάλο ψηφιδωτό και τέσσερα αγάλματα. Οι άλλες 3 αίθουσες είναι αίθουσες νοσοκομείου που έβαλαν τακτοποιημένα τα υπόλοιπα αγάλματα.

Τέλος υπάρχει η οδος Ηφαίστου με τα εμπορικά καταστήαμτα στο πλακόστρωτο, όπως στο Μοναστηράκι. Μετά από περίπου 150 μέτρα φτάνεις στην άλλη πλευρά της casa romana για να βγάλεις φωτογραφίες αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. 

Το βράδι στα «Εξάρχεια» γίνεται περατζάδα πλέμπας. Ότι χειρίτερο από φτωχομπινέδες Αγγλους, περνάει μπροστά από τα μάτια σου, φτιαγμένοι από μπάφο ( στην καλύτερη )  και αλκοόλ, με κάτι βερμούδες σφουγγαρόπανα και άπλυτα μπλουζάκια κάνουν θόρυβο και περιφέρονται άσκοπα.

Το πιο κυριλέ μέρος να πιείς ποτό είναι το Hamam ενώ αν θέλεις μια καλή θέση για να χαζεύεις την παρέλαση των Βησιγότθων είναι το Hush.

Αυτή ηταν η Κως!

Αν κατάφερες να διαβάσεις μέχρι εδώ και δεν ζαλίστηκες, είσαι αναγνώστης ηρωας, σε θαυμάζω. Σου αξίζει ένα δώρο.

Συνοπτικά, θα σου αναφέρω τι αξίζει να δεις από την Κω. Αν δεν εχεις ντοπιο να σε βοηθήσει, μπορείς να ακολουθήσεις ότι σου προτείνω.

Προτεινόμενος τόπος διαμονής: Μαστιχάρι.

Day 1: Περπάτημα και καφές στην Πολη, βόλτα στο Ασκληπιείο, μπάνιο στις Θέρμες, φαγητό και καφές στη Ζια και επιστροφή στην πόλη για το ποτό σου.

Day 2: Βόλτα στο δάσος της Πλάκας, στο κάστρο της Αντιμάχειας, μπάνιο στο Τιγκάκι, φαγητό στο Μαστιχάρι, ποτό στα Καρδάμενα.

Day 3: Βόλτα στον κόλπο του Κέφαλου και μπάνιο, επιστροφή στο Μαστιχάρι για φαγητό, μπάνιο, ηλιοβασίλεμα και ξεκούραση.

Αυτή είναι η Κως. Σε 3 μέρες βλέπεις ότι εχει να σου δείξει και σε συνδιασμό με την Κάλυμνο και τη Νισυρο που ακολουθούν αμέσως μετά, εχεις κάνει ένα χορταστικό πενθήμερο. 

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟΝ

Καταρχάς, μην κάνεις το λάθος που έκανα εγω, να πας δυο συνεχόμενες μέρες και στη Νίσυρο και στην Κάλυμνο. Θα κουραστείς. Ασε να μεσολαβήσει μια μέρα. Επειδή με έσκισε ο ξενοδόχος με τις διαρκείς μεταφορές, τα στρίμωξα και πήγα σε δυο μέρες και στα δυο νησιά, και μου βγήκε το λάδι.

Από το Μαστιχάρι, πας σε 40’ στην Κάλυμνο.

Από τα Καρδάμενα πας σε 30’ στη Νίσυρο.

Επίσης, φέτος ανακάλυψα ένα καινούριο είδος τουρισμού.

Τον ταριφοτουρισμό.

Και τα δύο νησιά είναι μικρά. Tην Κάλυμνο για να τη δεις και να την απολαύσεις, μπορείς να κάτσεις 2-3 μέρες. Είχα όμως στη διάθεση μου μια. Όταν κατέβηκα στο λιμάνι άρχισα να κόβω φάτσες από τους ταξιτζήδες. Απευθύνθηκα στον πιο συμπαθή και του ζήτησα να με πάει στα καλύτερα και τα πιο αντιπροσωπευτικά μέρη του νησιού. Να ναι καλά το παιδί, μέχρι και σε παραλία από χωματόδρομο με πήγε και ετσι ολοι μείναμε ευχαριστημένοι.

Αυτός πήρε ένα καλό μεροκάμματο και εγω σε 6 ωρες γύρισα και φωτογράφισα ολο το νησί! Αντε τώρα να νοίκιαζα αυτοκίνητο, να έβαζα βενζίνη, ε, ωραία και που να πήγαινα;

ΚΑΛΥΜΝΟΣ

Για να πας στην Κάλυμνο, πρέπει να είσαι ή πολύ ερωτευμένος ή πολύ απογοητευμένος.

Περίεργα γοητευτικό νησί.

Από το καραβάκι καθώς μπαίνεις στο λιμάνι, στην Πόθια,  φαίνονται δυο μεγάλα βράχια, αριστερά και δεξιά και στη μέση το δέλτα ενός ποταμού. Μόνο που το ποτάμι και η κοίτη που χάνεται στο βάθος δεν εχει νερό αλλά σπίτια!

Στα αριστερά στην κορυφή βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Σάββα και από κάτω εχει δέντρα ( είναι το μόνο μέρος που εχει δέντρα ) και δεξιά βλέπεις από την κορυφή του βράχου να βγαίνουν καπνοί.

Στην αρχή λες μπας και είναι κάποιο ενεργό ηφαίστειο, μετά αναρωτιέσαι μήπως γίνονται πυρηνικές δοκιμές για κάποιο μυστικό όπλο, αλλά τελικά μαθαίνεις ότι εκει καίνε τα σκουπίδια. Είναι τρελοί! Φάτσα κάρτα στο λιμάνι, καπνοί από την καύση απορριμάτων;

Εδώ που τα λέμε, είναι οντως λίγο πυροβολημένοι οι Καλύμνιοι. Εξοικειωμένοι με τον θάνατο, είτε με τις σφουγγαροκαταδύσεις, είτε με τους δυναμίτες. Μου λεγαν ιστορίες με το πώς φτιάχνουν τους δυναμίτες το Πάσχα, τύφλα να χει η πυρηνική βόμβα! Δεκάδες ατυχήματα, θάνατοι, ακρωτηριασμοί, χαμένα μάτια, χέρια και πόδια αλλά αυτοί εκει. Η Κως ταράζεται συνθέμελα από τους δυναμίτες της Καλύμνου!

Για να φανταστείς τη μορφολογία της, σκέψου ότι είναι σαν τη Μάνη με γύρω γύρω θάλασσα. Αγρια βράχια παντού, οι δρόμοι ψηλά στο βράχο, στενοί με στροφές, και για πας σε οποια παραλία θέλεις, κάνεις στροφιλίκια καθόδου και αντιστρόφως για να φύγεις.   Η ταλαιπωρία στην  οδήγηση αντισταθμίζεται από το μικρό μέγεθος του νησιού. Εχει μόλις 96 χλμ ακτογραμμή. Βέβαια, σημαντικό κομμάτι του νησιού δεν έχει οδικό δίκτυο και πας μόνο με σκάφος. Αν αποφασίσεις να πας για 2 μέρες, τη μια γύρνα το μισό και την άλλη το άλλο μισό. Από την άλλη όμως οι υψίπεδοι δρόμοι σε αποζημιώνουν με φοβερή θεα. Από τη μια τα απόκρημνα βράχια και από την άλλη το απέραντο γαλάζιο. Για αυτό και σε ελάχιστα δυστυχώς σημεία, εχουν παγκάκια για να απολαύσεις τη θεα το πρωι και τον ερωτα το βράδι..

Τουριστικά, εχουν μεγάλη κίνηση από Τουρκους πλούσιους σκαφάτους, Αγγλους  και περιορισμένη με το μικρό αεροδρόμιο που διαθέτει το νησί. Το πλοιο δεν αντέχεται. Εχουν αναδείξει τον ορειβατικό τουρισμό και δεν ηταν λίγα τα σημεία στο δρόμο που υποδείκνυαν τα ορειβατικά μονοπάτια.

Επικρατεί η απόλυτη ησυχία και αν εξαιρέσεις την πόλη –που δεν έχει και τίποτα το καταπληκτικό να δεις – και 2 χωριά, μην περιμένεις να πιεις ποτό.

Όταν αρχίσεις να ζαλίζεσαι από τις στροφές καθώς κατεβαίνεις για να βρεις μια παραλία, το θέαμα σε αποζημιώνει. Οι παραλίες της Καλύμνου εχουν λευκό βότσαλο και κρυστάλλινα καταπράσινα νερά! Είναι σχεδόν απόκοσμο να είσαι στην απόλυτη ησυχία - ξέχνα καντίνες, μπιτς μπαρ, ξαπλώστρες – στα πράσινα νερά με το λευκό βότσαλο και γύρω γύρω αγέρωχα βράχια να σχηματίζουν κόλπους μακριά από θεούς και δαίμονες.

Στην Κάλυμνο δεν μ ένεις εντυπωσιασμένος από την αρχιτεκτονική αλλά μένεις εντυπωσιασμένος από το γεγονός πως όλοι οι χώροι είναι …ιδιόκτητοι! Ο δήμος δεν έχει ούτε τετραγωνικό μέτρο! Δεν υπάρχει πουθενά δημόσιος χώρος. Εβλεπα στους αποκρημνους βράχους και της απότομες πλαγιές, πέτρινους φράκτες να σχηματίζουν «κορδόνια», από την καρυφή προς τα κάτω, εκατοντάδων μέτρων και ρώτησα τον ταξιτζή τι σημαινε αυτό. Μου εξήγησε το παλικάρι πως οι καλύμνοι είναι ιδιοκτήτες ολων αυτών των βραχώδων εκτάσεων, ουσιαστικά με το ετσι θέλω. Εστησαν πετρινους φράκτες και τα εχουν και τα κοιτάνε καθώς είναι αναξιοποιήτα. Σίγουρα θα βρίζουν από μέσα τους τα κατσίκια καθώς θα πρέπει να ξεπεράσουν τους φράκτες και οι Καλύμνιοι μαλώνουν για τα βοσκοτόπια. Είμαι περίεργος, αν έβαζαν φορο για όλες αυτές τις εκτάσεις, έστω τις άρχηστες, να δω πως θα πλήρωναν..

Να κάνεις όπωσδήποτε μια στάση στο μουσείο «καλυμνικό σπίτι» στους βοθυνούς που εχει πάρα πολλές φωτογραφίες από το παρελθον και είδη λαϊκής τέχνης και νοικοκυριού.

Η καλή κυρία που είναι εκει αναλαμβάνει την ξενάγηση και μιλάει πολύ γρήγορα και παραστατικά. Σχεδόν τραγουδιστά. Ή θα κοιμηθείς ή θα σε συνεπάρει με τη διήγησή της. Εμένα μου συνέβησαν και τα δυο. Στο τέλος κερνάει ρακόμελο!

Μετά την Πόθια βρήκα την Ακτή. Μια υπέροχη παραλία μόλις  30 μέτρων, με 5 δέντρα, λευκό βότσαλο και πράσινα νερά. Λες και είσαι σε άλλο πλανήτη! Ενας καταπληκτικός ορμίσκος που το μόνο που ονειρεύεσαι είναι να βρεθείς εκει με την κοπέλα σου να χαρείς τη θάλασσα και τον έρωτα..

Το Βαθύ είναι ένα χωριό μέσα σε μια …κοιλάδα! Από ψηλά είναι χάλι μαύρο καθώς ακολουθεί το σύστημα οπου να ναι χτίζω αλλά όταν φτάνεις στο λιμανάκι της Ρίνας, αποζημιώνεσαι. Ησυχο, συμπαθέστατο. Μου θύμησε το Κιόνι στην Ιθάκη. Μέχρι να βγεις στο ανοιχτό πέλαγος οι βράχοι σχηματίζουν ένα φιορδ ενός και βάλε χιλιομέτρου και το τοπίο προσφέρεται για φωτογράφηση.

Συνεχίσα για τα Αργινώντα. Λευκά βότσαλα, καταπράσινα νερά, ελάχιστα σπίτι, δυο ταβέρνες. Ησυχία. Στα Σκάλια εχουν διαμορφώσει ένα χώρο δημιουργώντας μια προεξοχή στον δρόμο που μπορείς να παρκάρεις, να αράξεις στα παγκάκια  και να απολαύσεις τη θέα από ψηλά. Θα μπορούσαν λόγω της μορφολογίας του νησιού να το είχαν κάνει σε περισσότερα σημεία.  Λίγο πιο πέρα είναι οι Καλαμιές, άλλη μια μυστική παραλία σαν αυτές της Καραϊβικής και έφτασα στον Εμπορειό.

Εκει, είναι και λιμανάκι έχει και δέντρα στην παραλία, λίγη άμμουδια, ταβερνάκι πάνω στην παραλία, ακόμα και ξαπλώστρες! Ενας οικογενειάρχης θα λατρέψει τον Εμπορειό.

Το μαγικό που έχουν οι παραλίες της Καλύμνου είναι πως σε ολες θα βρεις κόσμο μόνο που αισθάνεσαι πως είσαι μόνος σου.

Μετά φτάσαμε στην αγαπημένη μου. Ασε με εκει 10 χρόνια και ξέχνα με. Και χάρηκα που σας γνώρισα. Παλιόνησος.

Για να φτάσεις προσεύχεσαι καθώς εχει έναν κακοτράχαλο χωματόδρομο. Περνάς ανάμεσα από κάτι χαμόσπιτα που αναρωτιέσαι αν σε αυτές τις τρώγλες ζουν άνθρωποι ή μαο μαο. Και φτάνεις στην Παραλία. Ορμος. Γύρω γύρω βράχια. Πάλευκη αμμος. Πράσινα διαυγή νερά. Κοιτάς και βλέπεις 20 μέτρα πιο πέρα. Αν η προβλήτα που δένουν τα καϊκια ηταν ξύλινη και όχι μια τσιμεντένια κουμούτσα θα μιλάγαμε για τη Χαβάη στην Ελλάδα.

Η κεντροδυτική πλευρά του νησιού είναι η πλεον τουριστική. Παραλίες με αμμουδιά και ξαπλώστρες, αρκετά ξενοδοχεία, οικισμοί όπως οι Μυρτιές, το Μασούρι, ο Πάνορμος, το Καντούνι που είναι στη σειρά και ολες βλέπουν απέναντι σε ένα νησάκι, την Τέλενδο και μπορείς να πεταχτείς μια βόλτα καθώς είναι 5 λεπτά. Για να διασχίσεις τα ανωτέρω θέλεις περίπου ένα τέταρτο οπότε και μαζί με τη χώρα, είναι η δεύτερη επιλογή για το ποτό σου.

Κατέληξα στο εξαιρετικής αισθητικής μοναστήρι του αγίου Σάββα που είναι φροντισμένο, πετρόχτιστο, πεντακάθαρο με πολλά φυτα. Ησυχαστήριο. Εκει μπορείς να βγάλεις φωτογραφίες από ψηλά ολο το λιμάνι.

Τέλος στη χώρα, αν το λέει η καρδιά σου, μπορείς να ανέβεις στο κάστρο , στην κορυφή του βράχου που θα σου βγει μεν το λάδι αλλά εχει καταπληκτική θεα.

Τη μοναδική στιγμή που ένοιωσα ένα σφίξιμο ήταν όταν αντίκρυσα, πολύ κοντά, τα Ιμια..

Εδώ τελείωσε η περιήγηση μου στην Κάλυμνο και να ευχαριστήσω τον Μάριο, ένα σπουδαίο παιδί με χρυσή καρδιά για την ξενάγηση. Ο Μάριος σπουδάζει στην Αθήνα σε ΤΕΙ και ως παιδί πολυτέκνων, τα καλοκαίρια βοηθάει τους γονείς του στο ταξί χωρίς να κάνει τις διακοπές που κάνουμε ολοι μας. Και αναλογικά με τις 5 ωρες που περάσαμε παρέα, δεν μου πήρε πολλά χρήματα και με ανέχτηκε στις πολλαπλές στάσεις για φωτογραφίες. Να σαι καλά ρε μάγκα, σε ευχαριστώ για όλα.

ΝΙΣΥΡΟΣ

Η Νίσυρος είναι ενα μικρό νησάκι που το γυρνάς άνετα σε μια μέρα. Το πιο πράσινο και από την Κω και από την Κάλυμνο λόγω του εδάφους της που αποτελείται από ελαφρόπετρα. Συγκρατεί το νερό και έτσι τα δέντρα ποτίζονται και αναπτύσσονται. Ο καπεταν Αντώνης, μου έδωσε πολλές πληροφορίες όταν πήρα το καραβάκι από τα Καρδάμενα για το νησί και μου έκανε μια μεγάλη εξυπηρέτηση: Μου κανόνισε με το μοναδικό ταξί του νησιού, ένα τουρ και ετσι κατάφερα και το είδα ολόκληρο.

Η Νίσυρος είναι σαν μια μπάλα και τα μέρη που μπορείς να επισκευθείς είναι όλα και όλα τέσσερα. Εχει 700 μόνιμους κατοίκους και ολενα και λιγοστεύουν λόγω  έλλειψης εργασίας. Η Γεωθερμία τους χαλάει.

Εφτασα στο άθλιο και άχαρο λιμάνι στο Μανδράκι και με το που βγήκα από το πλοίο, είδα ένα πανό: ΟΧΙ ΣΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΓΕΩΘΕΡΜΙΑΣ

Ωραία σκέφτηκα, Τατζικιστάν. Κλασικοί Ελληνες. Ευτυχώς που το χειρότερο σημείο είναι μόνο το λιμάνι. Μετά, ξέχασα το χρόνο στα υπέροχα σοκάκια της Νισύρου μέχρι να φτάσω στο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιανής που είναι μουσείο με τα τεράστιας θρησκευτικής και ιστορικής αξίας κειμήλια που διαθέτει.
Εκπληκτικό επίσης και το ξυλόγλυπτο τέμπλο.  

Λευκό, μπλε, γραφικά, μιας άλλης εποχής και το μοναστήρι επιβλητικό στην άκρη της πρωτεύουσας του νησιού. Οι οικισμοί στη Νίσυρο δεν είναι μεγάλοι και τους περπατάς άνετα. Αφου γύρισα, χάζεψα, μαγεύτηκα και φωτογράφησα, ήρθε η ωρα να συναντήσω την κυρία Ειρήνη στο ραντεβού μας για την ξενάγηση.

Μεσήλιξ, νταρντανογυναίκα, δυναμική, ο μοναδική οδηγός ταξί στο νησί. Την έκοψα αμέσως.

-      Με συγχωρείτε, αυτό το πανό περι Γεωθερμίας τι είναι; τη ρώτησα.

-      Ααα, τώρα μου πατάς κάλο! Εχω δώσει αγώνες να μην μπει Γεωθερμία στην περιοχή..

-      Να σας πω… Αλέκα ψηφίζουμε ε;

-      Που το κατάλαβες; Με ρώτησε έκπληκτη. Είσαι του κόμματος ε; Μπράβο παιδί μου!

-      Όχι, αλλά όταν πάει να γίνει ένα έργο, αυτοί που συνήθως το τορπιλίζουν και δεν θέλουν την πρόοδο της Ελλάδας είναι οι της Αλέκας και του Αλέξη. Για τον Αλέξη είστε λίγο μεγάλη, οπότε είναι προφανές ότι είστε της Αλέκας, της είπα και έκανε πέντε λεπτά να συνέλθει.

Η κυρία Ειρήνη είναι ενας καλοκάγαθος άνθρωπος, ψυχάρα και δεν παρεξηγεί. Θα πλακωθείς μαζί της, θα την ειρωνευτείς, θα σου ανταποδώσει θα βριστείτε και πάλι φίλοι είστε. Φιλότιμος άνθρωπος, να κεράσει, να εξηγήσει, να στηρίξει με θέρμη της ιδέες της, μόλις κάνεις μια στάση θα μαλώσει μαζί σου για να σε κεράσει και οι τρεις ωρες που περάσαμε παρέα ήταν σκέτη απόλαυση!

-      Δεν το καταλαβαίνω αυτό, γιατί δεν κάνουν Γεωθερμία στη Σαντορίνη; Σε μας βρήκανε; Όχι φίλε μου ύποπτε, εμεις θέλουμε τον τόπο μας καθαρό! Φύση και μόνο φύση!

-      Και ποιος σου είπε κοπέλα μου ότι θα σου χαλάσει τη φύση; Θα λύσετε το ενεργειακό σας πρόβλημα μια για πάντα, θα ανοίξουν δουλειές για να μη φεύγει η νεολαία, θα πουλάτε ενέργεια, θα βοηθάτε τα πέριξ νησιά, που είναι το κακό σε αυτά;

Υπάρχει μια ισχυρή κοινότητα στην Αμερική που αποτελείταια από Νισύριους, περι τις 5.000 και αυτοί δυστυχώς είναι εναντίον του έργου. Πιθανώς να τους αρέσει να μείνει υποανάπτυκτος ο τόπος ώστε να πουλάνε μούρη το καλοκαίρι.

Φύγαμε από το Μανδράκι και φτάσαμε στη μεγάλη απογοήτευση. Στο Λιμενάρι εχει μια παραλία που σε ένα κομμάτι της είναι γεμάτη φύκια, σε ένα άλλο εχει μαύρο βότσαλο και στο υπόλοιπο λίγη άμμο και δεν σε εμπνέει να κολυμπήσεις. Μια φέτα ακρογιαλιάς, και αμέσως μετά ο δρόμος, το χάλι μου το μαύρο δηλαδή.

Εκει λοιπόν ενας τύπος αποφάσισε να χτίσει ένα πετρόχτιστο ξενοδοχειακό συγκρότημα με ιαματικά λουτρά. Ωραίο κτίριο που δένει αρμονικά με το περιβάλλον αλλά είπαμε. Δεν έπρεπε να λειτουργήσει.

Ο άνθρωπος αυτός έκανε ένα έγκλημα. Επειδή ηταν πάνω στην παραλία θέλησε να φτιάξει σε μήκος 10 μέτρων από την ακρογιαλια, μια πέτρινη ημικυκλική προβλήτα, αφενός για να ελιμενίζεται καμιά βάρκα αφετέρου να προστατέψει το κτίριο από τη φθορά της θάλασσας. Οι κάτοικοι τον κατήγγειλαν, ο άνθρωπος απογοητεύτηκε, το παράτησε με τους σοβάδες και έφυγε. Εκτοτε είναι ένα κτιριακό σύγκροτημα που όταν το βλέπεις από μακριά σε εντυπωσιάζει αλλά όταν πλησιάζεις διαπιστώνεις ότι είναι φάντασμα.

Ουζμπεκιστάν.

Αντίθετα, το λιμανάκι των Παλών, λίγο πιο πέρα είναι αρκετά συμπαθητικό, ολόλευκο με άπλετο χώρο να περπατήσεις, με τις ήσυχες ταβέρνες του, με τα δεντράκια του, τη μαρίνα του, μια χαρά!

Ο Εμπορειός είναι μια θλίψη. Εχει ένα καφενειό που προσφέρει άπλετη θεα στο ηφαίστειο και από κει και πέρα το χάος. Ένα εγκατελειμμένο χωριό με ισχνες προσπάθειες αναστήλωσης και με μια σύντομη βόλτα βλέπεις χαλάσματα, γκρεμίσματα και ερείπια.

Στη Νικιά εχει το εστιατόριο-καφέ του Ανδριώτη, και αυτό με ωραία θέα στο ηφαίστειο. Επίσης πρέπει να δεις το μοντέρνο και καλαίσθητο ηφαιστειολογικό μουσείο. Μικρό είναι και νομίζω πως τα 4 ευρω η είσοδος είναι υψηλή τιμή. Ως χωριουδάκι είναι πολύ συμπαθητικό με μια μαγική βοτσαλόστρωτη μικρή πλατεία. Για να περπατήσεις τη Νικιά, χρειάζεσαι περι τα 20’

Το θρυλικό ηφαίστειο, δεν με ενθουσίασε. Είχα την εντύπωση ( μάλλον από τις ταινίες ) πως θα είναι ένα βουνό και θα έκανες βόλτα στον κρατήρα, σε σπηλιά που θα περιδιάβαινες στο ημίφως. Αντίθετα, σε μια κοιλάδα, βλεπεις μια χαοτική στρογγυλή τρύπα με διάμετρο περι τα 500 μέτρα και βάθος γύρω στα 50. Επίπεδο είναι, λες και μια γιγάντια μπάλα ποδοσφαίρου να έχει σκάσει στο έδαφος και να εχει αφήσει ανάγλυφο. Μπορείς να κατέβεις με μονοπάτι, οι άνθρωποι από ψηλά φαίνονται μικροσκοπικοί, και απλώς περπατάς στο άσπρο χώμα. Σε αυτό το χώρο έδωσε περυσι συναυλία ο συγχωρεμένος Παπάζογλου και φέτος ο Μάλαμας.

Το τέλος της περιήγησης είχε μια στάση στο Παλαιόκαστρο, λίγο έξω από το Μανδράκι. Μεγάλο κάστρο, καλοδιατηρημένο, προσεγμένο με τεράστιες πέτρες σαν αυτές που έχουν στις Μυκήνες. Μου άρεσε ότι το εχουν κάνει σαν πάρκο με φυτά, με πέτρινα σκαλοπάτια και επεξηγηματικές πινακίδες.

Το οδικό δίκτυο είναι αφενός στενό, αφετέρου περιορισμένο. Για να γυρίσεις τις παραλίες, καλό είναι να κάνεις μια βόλτα από τη θάλασσα.

 Στη Νίσυρο δεν θα πας ούτε για τις ουαου παραλίες, ούτε για το ξέφρενο κλάμπινγκ. Η Νίσυρος σε κερδίζει με τη μυσταγωγική ατμόσφαιρά της. Ένα νησί που γεννήθηκε από το ηφαίστειο και το πιο με τις εναλλαγές των πετρωμάτων σου δίνουν εξαιρετικές φωτογραφίες. Πάντως οι ίδιοι αθ μπορούσαν να εχουν μια ανάπτυξη της προκοπής με σεβασμό στο περιβάλλον χωρίς να εξαρτώνται από τους τουρίστες που πηγαίνουν στην Κω και λένε «α, ας πάμε και εκει».

Μας τελείωσε και η Νίσυρος. Δόξα τω Θεω είδα τρια νησιά που ουτε καν το περίμενα, χάρη στον Νεκτάριο Καμπουράκη.

Το λιγότερο που πρέπει να εχεις στη διάθεση σου είναι 5 μέρες. 3 για την Κω, και από μια στην Κάλυμνο και στη Νισυρο. Είναι κρίμα να βρεθείς στην Κω και να μην κάνεις και μια βόλτα και σε αυτά τα νησιά. Αν εχεις μεγαλύτερο περιθώριο, χρονικό και οικονομικό, τότε μείνει 3 μέρες στην Κω, άραξε να χαλαρώσεις 3 μέρες στην Κάλυμνο, η μια για τη Νίσυρο φτάνει και είσαι άρχοντας.

THE IDES OF MARCH

Είσαι Ελλην πολίτης. Γνωρίζεις ότι η κατάσταση στη χώρα μας είναι δύσκολη και εμεις την κάναμε ακόμα δυσκολότερη. Θέλεις να πας στον κινηματογράφο. Εχεις μια σίγουρα καλή επιλογή. «Αι είδοι του Μαρτίου» στην ελληνική απόδοση και πίσω από τη σκηνοθεσία βρίσκεται ο Τζορτζ Κλούνι.  

Είσαι Ελλην πολίτης. Γνωρίζεις ότι η κατάσταση στη χώρα μας είναι δύσκολη και εμεις την κάναμε ακόμα δυσκολότερη. Όταν φύγεις από τον κινηματογράφο θα χαμογελάς πικρά, γιατί αυτά που μας είπε ο Κλούνι, μας είναι γνωστά εδώ και χρόνια και εμεις μάλιστα έχουμε πάρει και μεταπτυχιακό αλλά ο άτιμος έκανε μια πραγματικά εξαιρετική ταινία.

Δεν ξέρω τι παθαίνουν μερικοί τύποι όταν ωριμάζουν αλλά αποκλίνουν ευχάριστα – προς το καλύτερο – όταν πιάνουν τη μπαγκέτα και σκηνοθετούν. Ο Κλιντ Ιστγουντ ηταν πιστολάς αλλά μας χάρισε μεγάλες ταινίες όταν πήγε πίσω από την κάμερα. Ο μπάτσος ράμπο-εξολοθρευτής, Μελ Γκίμπσον έκανε ενδιαφέροντες πειραματισμούς. Τώρα ο ζεν πρεμιέ, κούκλος  και φαντασίωση κάθε γυναίκας Τζόρτζ, μας δίνει την πιο διεισδυτική ματιά στο χώρο της πολιτικής των τελευταίων χρόνων.

Το στόρι λέει πως ο Τζόρτζ Κλούνι ως υποψήφιος καταρχήν για το χρίσμα των δημοκρατικών και μετέπειτα για πρόεδρος των ΗΠΑ, είναι ενας καινοτόμος, προοδευτικός, φιλάνθρωπος και φιλειρηνιστής, και βασίζεται στους πανούργους επικοινωνιολόγους, ίματζμέηκερς και αρχηγούς της προεκλογικής του εκστρατείας.

Καλά το πάει, αυτοί το πάνε ακόμα καλύτερα παρασκηνιακά, αλλά όταν έρχεται η κρίσιμη στιγμή γίνεται κολλητός με τον διάβολο…

Συνηθισμένο θα μου πεις.

Ναι, αλλά όταν έχουμε δει χιλιάδες ταινίες, νομίζω πως δύσκολα θα βγει κάτι πραγματικά καινοτόμο. Το πιο σημαντικό είναι το πώς σερβίρεται το πιάτο.

Σε αυτό, η παραγωγή είναι άρτια. Η ατμόσφαιρα νουάρ.

Το σενάριο υποδειγματικό. Η σκηνοθεσία του Κλούνι, τόσο οσο πρέπει για να αναδείξει τους χαρακτήρες. Το πιο σπουδαίο όμως είναι το κάστινγκ. 

Ο Κλούνι γράφει καταπληκτικά ως πρόεδρος, στον φακό. Νομίζω πως θα του πήγαινε και στην πραγματικότητα. Μη γελάς! Ο Ρίγκαν τι παραπάνω είχε;

Ο Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν κλέβει την παράσταση και σε πείθει πως στη ζωή του είναι  ….ο ρόλος του! Ο Πολ Τζιαμάτι είναι τέρας υποκριτικής. Σε οποιον ρόλο τον εχω δεί, καλός, κακός, βλάκας, εγκληματίας, αφελής και καλοκάγαθος, καραγκιόζης, είναι εμβληματικός. Η Εβαν Ρέιτσελ Γούντ, μπορεί να μην είναι η Τζολί, αλλά στο ρόλο της ηταν εξαιρετική.

Ο Ράϊαν Γκόσλινγκ, αν δεν μπλέξει με 50 γκόμενες της πυρκαγιάς και με ντρόγκες, θα αφήσει εποχή. Ο τύπος είναι κάτι ανάμεσα σε Εντουαρντ Φούρλογκ ( στο Little Odessa ) σε Εντουαντ Νορτον και σε Τιμ Ροθ!  Πιο αθώος από τον Τζόνι Ντεπ, πιο σατανικός από τον Ρασελ Κρόου, στα ισα σαρδόνιος με τον Κέβιν Σπέησι!  

Η ίδια ταινία με άλλους ηθοποιούς ισως να μη βλεπόταν. Όμως, η συγκεκριμένη ομάδα την απογείωσε.

Εξακολουθώ να πιστεύω, πως για να κάνεις μια σπουδαία ταινία, δεν χρειάζονται 10 δις δολλάρια σε εφε ( εκτος και αν σε λένε Τζέϊμς Κάμερον και ξέρεις να τα αξιοποιήσεις ) αλλά να έχεις κάτι να πεις ( σενάριο ) με τον κατάλληλο τρόπο.

Με άριστα το δέκα: 8